Cel eseju

Celem niniejszego eseju jest udzielenie odpowiedzi na pytanie postawione w tytule, które wymusza zastanowienie się nad rolą humanistów w świecie kreującym się na innowacyjny, przedsiębiorczy i elektroniczny. Oprócz tego poruszony zostanie obraz humanistów płynący z internetu, z którego w pierwszej kolejności korzysta społeczeństwo i ukierunkowuje swoje postrzeganie interesujących je zagadnień. Praca ma charakter przyczynkarski i wskazuje obszar tematyczny wart dalszych i bardziej szczegółowych rozważań naukowych.

Definicja humanisty

Pojęcie humanisty jest różnie definiowane w polskojęzycznych słownikach i innych źródłach.

W Słowniku Języka Polskiego PWN można przeczytać, że termin ma trzy znaczenia. Pierwsze wyjaśnia, że jest on specjalistą nauk humanistycznych. Drugie ukazuje go, jako osobę przestrzegającą prawideł nurtu humanistycznego i ostatnie, jako człowieka renesansu (Słownik 2014). Natomiast według portalu wiedzy onet.wiem humanista to:

1. „nauk. specjalista w dziedzinie nauk humanistycznych, zajmujący się zawodowo m.in. kulturą, językiem, literaturą.
2. znawca kultury i literatury antycznej.
3. nauk., hist. przedstawiciel humanizmu (1); uczony okresu Odrodzenia.
4. przen. osoba dbająca o wartości ludzkie, godne życie człowieka”(Humianista, onet.wiem 2014).

W polskiej edycji Wikipedii nie ma jeszcze odrębnego hasła dla tego zagadnienia. Częściowo został zdefiniowany przy wyjaśnianiu zagadnienia dotyczącego humanizmu, w którym napisano, że humanista: „postuluje rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom,” dopatrując się: „źródła prawdy i moralności w człowieku i jego dążeniu do szczęścia." Choć autorzy hasła stwierdzają, że ma on współcześnie wiele znaczeń i cechuje się licznymi kontrowersjami definicyjnymi wynikającymi z rozwoju zagadnienia od czasu jego powstania w epoce odrodzenia aż do współczesności (Humanizm, Wikipedia 2014a).

Na uwagę zasługuje również wyjaśnienie hasła przygotowane przez nonsensopedystów (polska wersja Uncyclopedia, przez wikipedystów uznawana jest za parodię Wikipedii, dla których humaniści, to: „niespójna wewnętrznie subkultura powstała w celu tłumaczeniu otoczeniu, że nie warto się uczyć matematyki (zazwyczaj), a także, że człowiek powinien być wszechstronny (bardzo rzadko) (Nonsensopedia 2014b; Wikipedia 2014b). W każdym wypadku są jednak wrogami informatyków” (Nonsensopedia 2014a). Dalej podkreślono, że są to ludzie, którzy uważają, że przedmioty ścisłe nie przydadzą im się w życiu oraz bezmyślnie uczą się na pamięć i piszą długie wypracowania i nie zawsze władają poprawną polszczyzną. Oprócz tego negatywnego obrazu dotyczącego w przekonaniu autorów hasła większości humanistów pojawia się w nim wątek prawdziwych humanistów dotyczący pozostałej, rzadko spotykanej mniejszości, a nawet ukrywającej się, dla której humanizm, to wszechstronność wykształcenia. Mimo, że jest to podejście humorystyczne, to zwraca uwagę na bardzo ważny problem stereotypowego postrzegania ludzi posiadających wykształcenie humanistyczne.

Rozwój humanistyki cyfrowej w Polsce

Wraz z upowszechnieniem się technologii informatycznych znalazły one zastosowanie również i w humanistyce szczególnie w zakresie badań ilościowych, wykorzystywania jako wygodniejsze w użyciu narzędzie do przygotowywania publikacji, czy wspierania procesu dydaktycznego. W Polsce o humanistyce cyfrowej zaczęto głośno mówić w 2012, od konferencji Cyfrowy zwrot w humanistyce, która odbyła się w Lublinie (patrz http://humanistykacyfrowa.umcs.lublin.pl, link do materiałów konferencyjnych po polsku i angielsku: http://e-naukowiec.eu/wp-content/uploads/2013/05/Zwrot_cyfrowy_w_humanistyce.pdf). Zgromadziła część środowiska akademickiego zajmującą nie tylko elektronicznymi narzędziami badawczymi, ale również nowymi obszarami badawczymi oraz zapoczątkowała polskie spotkania THAT Camp (pierwsze spotkanie odbyło się podczas lubelskiej konferencji http://historiaimedia.org/2013/03/24/thatcamp-polska-lublin-23-24-kwietnia). Powstawać zaczęło też coraz więcej publikacji mówiących o nowoczesnym podejściu do poszczególnych dyscyplin składających się na humanistykę i ich nowych obszarach badawczych.

Patrząc na przykład na zmiany zachodzące w historii, można dostrzec pracę M. Wilkowskiego Wprowadzenie do historii cyfrowej, w której podejmuje się redefinicji zjawisk zachodzących w obszarze poznawania dziejów pod wpływem zmian wynikających z zastosowania nowych technologii w warsztacie badawczym, popularyzacji otwartości w udostępnianiu wyników badań, ale i również powstania cyfrowych źródeł historycznych (Wilkowski 2013).

Powstały też pierwsze projekty promujące udostępnianie dorobku naukowego (np. Otwarte Repozytorium Nauk Historycznych „Lectorium”: http://www.lectorium.edu.pl), czy gromadzące interesujce materiały dotyczące historii, które można wykorzystywać między innymi w celach edukacyjnych (np. Historiawsieci.pl). We wrześniu 2014 roku podczas sympozjum Panta Rhei – Historia 2.0 (XIX Powszechny Zjazd Historyków Polskich) podjęta została pierwsza próba podsumowania stanu zmian zachodzących w historii (Sobczak and Cichocka and Frąckowiak 2014).

Uczelnie postawiły na rozwój infrastruktury IT. Na przykład przy Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Szczecińskiego utworzono Wydziałowe Centrum Informatyczno-Obliczeniowe, które ma wspomagać proces dydaktyczny, a w przyszłości badania (http://www.wcio.whus.pl). Doszło również do zmian w programach kształcenia. I tak w ofercie edukacyjnej Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego od roku akademickiego 2013/2014 uruchomiono nowy kierunek media i cywilizacja (patrz http://hist.us.szn.pl/attachments/article/2052/MiC.xlsx; http://hist.us.szn.pl/index.php/studia-mainmenu-68/media-i-cywilizacja-studia/2053-informacje-podstawowe), który umożliwia poznanie z jednej strony historii dziejów ludzkości a z drugiej rozwoju komunikacji, w tym i elektronicznej. Tego typu przeobrażeń można znaleźć jeszcze więcej w całym kraju.

Demotywatory

W internecie można natrafić na popularne demotywatory, czyli satyryczne obrazki z komentarzami odwołującymi się do stereotypów głęboko zakorzenionych w kulturze, które prezentowane są w formie memów. Niektórzy uważają, że powstały w odpowiedzi na masową ilość motywatorów znanych szczególnie z wielu miejsc pracy (Demotywator, Cybort 2013, 42; Wikipedia 2014c ).

Otóż korzystając z wyszukiwarki Google Images po wpisaniu haseł „humanista + demotywatory” wyświetlają się owe pełne ironii ilustracje dostarczane przez użytkowników i właścicieli różnych stron internetowych. W niniejszej analizie wzięto pod uwagę demotywatory z lat 2009-2012, które jednoznacznie przedstawiały reprezentantów nauk humanistycznych.

Na jednym z nich pojawia się mężczyzna w średnim wieku, noszący okulary i ubrany w koszulę zapiętą pod szyją z długopisami w kieszeni na piersi. Jego postać pochylona nad klawiaturą jednoznacznie sugeruje, że siedzi przed komputerem. Oczywiście tak przedstawiony obraz nie budzi na razie żadnych emocji, ale ów bohater ma szeroko otwarte oczy i usta, jakby był zadziwiony tym, co ukazało mu się na ekranie monitora. A cała ilustracja został skwitowana komentarzem: „HUMANISTA. Człowiek słaby w liczeniu, ale zbyt rozmemłany, by zapewnić sobie jakąś konkretną specjalizację” (Demoty.pl 2013).

Ilustracja 1: „Humanista” (Demoty.pl 2013).

Kolejne znalezione obrazki dalej pozostają przy stereotypowym poglądzie, że humanista nie jest najlepszy z matematyki albo, w ogóle z niczego (Kwejk.pl 2013a). Jako przykład może posłużyć następujący rysunek podzielony na trzy części. W pierwszym ujęciu widać zamyśloną głowę chłopca, wokół której znajdują się przekreślone chmurki z wzorami matematycznymi, terminami biologicznymi i słówkami w językach obcych. W drugim posmutniałą, a w obłoczku znajduje się napis: „W niczym nie jestem dobry…,” w trzecim promienną dzięki odkryciu: „Jestem humanistą”

Bardzo tendencyjny obraz kreuje również seria memów dotycząca perspektyw zawodowych dla humanistów, do których zaliczono: stanowisko kasjera w supermarkecie (Demotywatory.pl 2013a: „To dobrze że humaniści zdają maturę z matematyki, bo teraz mamy pewność że nam dobrze wydadzą resztę w supermarkecie”), czy strażnika w nowoczesnej galerii sztuki (Kwejk 2013b: „Z cyklu pracujący humaniści. Obcowanie ze sztuką”) lub po prostu bycie bezrobotnym (Humor.pl 2013: zdjęcie przedstawiające zaniedbanego mężczyznę w średnim wieku śpiącego na ławce w miejscu publicznym, obok której stoi puszka przypominająca napój alkoholowy, podpisane: „Humanista to nie poeta. Humanista to bezrobotny”.). Można zauważyć, że w tej formie przekazu uwidacznia się bardzo mocno obraz humanisty poruszany w Nonsensopedii odnośnie tego, że współcześnie do tej grupy zalicza się ludzi nielubiących matematyki, a nie tych wszechstronnie wykształconych (Demotywatory.pl 2013b: na czarnym tle w białej ramce napis: „Humanista, kiedyś: matematyk, malarz, architekt, filozof, muzyk, poeta, odkrywca, mechanik, anatom, wynalazca, geolog, dziś: ten co nie lubi matematyki” lub zdjęcie przedstawiające na czarnym tle wzór matematyczny, podpisane: „Humanista. Kiedyś człowiek wszechstronnie wykształcony. Dziś człowiek, który nie umie matmy”). Chociaż są też i takie demotywatory, które wyraźnie sugerują, że fakt bycia nienajlepszym z matematyki nie czyni nikogo humanistą (Kwejk.pl 2013c: na czarnym tle dwu kolorowy napis: Zadziwiający fakt #667. Fakt nierozumienia matematyki nie czyni cię humanistą). Odnosi się wrażenie, że demotywatory wskazują głębszy problem społeczny związany ze stosunkiem do przedmiotów ścisłych. Jednak ten wątek nie będzie tutaj dalej rozwijany.

Ilustracja 2: „To dobrze że humaniści zdają maturę z matematyki, bo teraz mamy pewność że nam dobrze wydadzą resztę w supermakecie” (Demotywatory.pl 2013a).

Oprócz dominującej ilości negatywnie i sterotypowo nacechowanych ilustracji można znaleźć kilka przychylnych przykładów. Jeden z nich dotyka kwestii, że najbogatszy Polak jest humanistą (Kwejk.pl 2013d: grafika przedstawiająca postać w cylindrze z okularem i sumiastym wąsem ubraną w garnitur z komentarzem: Listę 100 najbogatszych Polaków otwiera humanista. I co ścisły? Łyso?!), inna ewolucji od małpy do programisty skulonego przed komputerem, wyglądem przypominającego człekokształtne ssaki (Demotywatory.pl 2013c), czy sukcesu w prowadzeniu własnej firmy przez humanistę, w której zatrudnienie znalazł absolwent politechniki (Demotywatory.pl 2013e: historyjka dwóch chłopaków: Pawła absolwenta studiów technicznych oraz Łukasza studenta zaocznych studiów humanistycznych. Pierwszy z nich był wzorowym uczniem, potem żakiem, ale nie nabył żadnego doświadczenia. Drugi studiując zaocznie prowadził własną firmę, która po jakimś czasie zaczęła przynosić dochody i mógł zatrudnić Pawła). Do nielicznych należą grafiki nawiązujące do renesansowego humanizmu, który reprezentowany jest przez ludzi wszechstronnie wykształconych również i w zakresie przedmiotów ścisłych (Demotywatory.pl 2013d: szkic Leonarda da Vinci, Człowiek witruwiański – studium proporcji ludzkiego ciała skomentowany: „Humanista nie będzie narzekał na matmę ponieważ jest wykształcony we wszystkich kierunkach”).

Ilustracja 3: „Humanista nie będzie narzekał na matmę ponieważ jest wykształcony we wszystkich kierunkach” (Demotywatory.pl. 2013d).

Ponad tą tematykę pojawiają się również demotywatory dotyczące kwestii seksualnych, czy zawierające wulgaryzmy lub obraźliwe sformułowania, ale ze względu na budzące kontrowersje nie zostaną tutaj przedstawione.

Portale internetowe

Do podobnych dysonansów w obrazie humanistów dochodzi również w portalach internetowych. Szukając za pomocą wyszukiwarki Google danych na temat humanistów i pracy można znaleźć 414 tysięcy linków do stron internetowych. Na potrzeby niniejszego eseju skorzystano z artykułów publikowanych w dziale praca Wirtualnej Polski w latach 2009-2012. Poruszono w nich problematykę postrzegania humanistów przez społeczeństwo i ich samych. Wnioski z nich płynące ukazują zagadnienie z ciekawej strony. Można mówić o dwóch rodzajach humanistów, pierwszych narzekających na niskie zarobki i brak perspektyw zawodowych (Nap 2014), oraz tych, którym udało się i zarabiają powyżej średniej krajowej. Badania rynku pracy, na które powoływano się w portalu, wskazują, że humaniści otwarci na inne branże są coraz częściej poszukiwanymi pracownikami ze względu na swoje miękkie umiejętności obejmujące: zdolności komunikacji werbalnej i niewerbalnej, asertywność, empatię, umiejętność kooperacji, rozwiązywania problemów, czy autoprezentacji (Mondi Polska - Agencja Pracy 2015). Świetnie spisują się, jako negocjatorzy, w obsłudze klientów i „tłumaczenia” hermetycznego świata ekonomii, przemysłu czy informatyki na bardziej „ludzki”; a także reklamie, PR, marketingu i mediach. Przyczyny ich sukcesu należy upatrywać w dążeniu do dokształcania oraz poszerzania wiedzy, jak i rozwijania miękkich umiejętności. Dużą rolę odgrywa też fakt, że nauki humanistyczne ze względu na wspólny przedmiot badań przenikają się kształtując w adepcie otwartość oraz szerszą perspektywę postrzegania i interpretowania otaczającego świata. Obrazuje to świetnie wypowiedź, że humanista: „…musi stale wymyślać siebie na nowo” (Kurek 2014, 3), co daje mu duże pole manewrowania i ukazuje, że jest człowiekiem potrafiącym zaadaptować się do nowych warunków. Stąd też można wnioskować, że właśnie to jest kluczem do sukcesu. Nawiązując do epoki renesansu i współczesnej coraz bardziej elektronicznej należałoby jeszcze dodać zainteresowanie nowoczesnymi technologiami ((toy) and (agka) 2014, 2; Kurek 2014, 3; Tomczyk 2014, 2; Winnicki 2014, 2; WP.PL 2014).

W artykułach nie brakuje również i głosów negatywnych. W jednym odnotowano wypowiedź pracodawcy niewyobrażającego sobie możliwości zatrudnienia: „humanisty nieprzystosowanego do życia, z masą problemów na głowie.” W innych można odnaleźć też opinie, że po studiach humanistycznych absolwent staje się od razu bezrobotnym albo, że mądrym jest ten, kto wybiera kierunki techniczne. Autorzy takich uwag mieli pewnie na myśli chęć podkreślenia słuszności wyboru drogi edukacyjnej, która według ich przekonania gwarantuje łatwiejsze znalezienie pracy i wysokie zarobki (Nap 2014).

Skąd te kontrowersje w obrazie humanisty w internecie?

Jednak rodzi się pytanie, dlaczego wizerunek humanisty jest taki kontrowersyjny z tendencjami ku negatywnemu? J. Kurek zastanawia się, czy obrazu nie psują sfrustrowani przedstawiciele sektora edukacyjnego, którzy podjęli swoją pracę nie z pasji, a z braku innego pomysłu na życie. Drugiej przyczyny doszukuje się w powszechnym przekonaniu, że studia humanistyczne są „łatwiejsze” i przez to wybierane są przez mniej ambitnych ludzi. A ci po ukończeniu uczelni znajdują się w dość trudnych dla siebie realiach rynku pracy faworyzującego przebojowych, zaradnych i otwartych na zmiany ludzi. Poza tym specyfika tych nauk sprawiła, że w okresie bumu edukacyjnego, jaki obserwowano w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, jako rezultat wejścia młodzieży z wyżu demograficznego w świat dorosłych i powszechnej fascynacji wyższym wykształceniem przyniesionej przez zagraniczne koncerny otwierające swoje filie nad Wisłą. W tamtym okresie powstało bardzo wiele prywatnych szkół wyższych oferujących kierunki humanistyczne, przede wszystkim: socjologię, pedagogikę i politologię. Nie trudno zauważyć, że organizacja tego typu studiów była stosunkowo tania i dość prosta, gdyż nie wymagała budowania kosztownych laboratoriów, czy pracowni multimedialnych. Panowała wtedy też powszechna opinia, że humanistom do nauczania potrzebna jest tylko kreda i tablica, a do uczenia się książka. To sprawiło, że w społecznej świadomości nauki humanistyczne nie zapisały się tak pozytywnie jak techniczne i ścisłe. Dopiero od niedawna ten obraz zaczyna się zmieniać między innymi również dzięki rozwojowi cyfrowej humanistyki (Kurek 2014, 2; Tomczyk 2014, 2; TK/JK 2014).